از لذت فوری تا ملال فوری

قطعاً برای شما هم پیش‌آمده است که در پیاده‌روهای شهر و به‌ویژه در مقابل اسباب‌بازی‌فروشی‌ها و یا سوپرمارکت‌ها کودکانی را دیده باشید که جیغ می‌زنند؛ پایشان را بر زمین می‌کوبند و از والدین می‌خواهند  که چیزی را برایشان بخرند.

 آنان با شنیدن هر « گفتم نهِ » پدر یا مادر، مشتی محکم بر ران او می‌کوبند و به جیغ‌ و داد خود ادامه می‌دهند تا بلکه به هدف برسند. والدین در این شرایط هر نوع توجیهی را که به ذهنشان خطور کند برای کوتاه آمدن کودک بکار می‌گیرند. ولی کمتر پیش می‌آید که این توجیهات اثرگذار شود.

این کودکان در لحظه به دنبال لذت بردن از آن شی یا خوراکی هستند. بسا اینکه نیم ساعت بعد دل‌زده شوند و بدون هیچ حسی آن خوراکی یا اسباب‌بازی را به گوشه‌ای پرتاب کنند.

 من از کودکان عذر می‌خواهم که برای انتقال منظورم آن‌ها را سوژه این نوشته کرده ام چون گویا این ویژگی، دیگر فقط متعلق به کودکان نیست.

برخی از اندیشمندان مطالعات فرهنگی، ویژگی زندگی امروز را « لذت فوری» instant gratification یا به تعبیر دیگری، «ارضاء آنی خواسته‌ها» می‌دانند.

 این مفهوم به کم‌تحملی و بی‌صبری افراد برای دستیابی به لذت اشاره دارد و بیانگر آن است که در زندگی امروز به تأخیر انداختن لذت امری ناموجه شده است، به‌گونه‌ای که افراد تمایل دارند تا دقیقاً مانند آن کودکی که در ابتدای این مطلب مثال زدم لذت‌هایی را که طالب آن هستند در لحظه تجربه کنند.

جمله « من همین الآن اونو می‌خوام» به بهترین شکل بیانگر معنی لذت فوری است. گویا ما دیگر نمی‌خواهیم و نمی‌توانیم برآورده شدن خواسته‌هایمان را به آینده موکول کنیم و یا به تعویق اندازیم.

 گسترش چای کیسه‌ای فوری، قهوه فوری، خداحافظی با طبخ غذا و خرید غذای آماده، دوستی‌های فوری و به دنبال آن صدای جیر جیر تختخواب، بیانگر آن هستند که تحمل و صبوری برای دستیابی به لذت کاهش یافته است.

لذت فوری، در مقابل «لذت پس از صبوری» قرار دارد. منظور آن است که دستیابی به لذت نیازمند تحمل سختی‌هایی است.

 تجربه لذتِ نویسنده شدن، تجربه لذتِ مشهور شدن، تجربه لذتِ معلم شدن، تجربه لذتِ ثروتمند شدن، تجربه لذتِ مادر شدن، تجربه لذتِ شاعر شدن، تجربه لذتِ عارف شدن، تجربه لذتِ فوتبالیست شدن، تجربه لذتِ رانندگی با یک ماشین مدرن از آن جمله‌اند.

 درواقع این لذت‌ها، در لحظه و فوری به دست نمی‌آیند و مرهون تحمل قدری رنج و صبوری‌اند. بین آرزو، و لذت بردن از تحقق آن آرزو پلی به نام رنج و صبوری قرار دارد.

هرچند لذت فوری ویژگی زندگی امروز بشر تلقی شده است ولی به نظر می‌رسد که تعجیل برای رسیدن به لذت‌های زندگی و برآورده شدن فوری خواسته‌ها به شکل پررنگی به یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های جامعه ایرانی بدل شده است.

 شاید در اطرافمان کم نیستند افرادی که در طول یک سال به دنبال دوازده هنر یا حرفه رفته‌اند و به‌محض آنکه دریافته‌اند که این هنر یا حرفه نیازمند طی مسیری سخت و زمانی طولانی است آن را رها کرده‌اند. ولی این همه ماجرا نیست.

 این روزها یافتن شاعر فوری، ترانه‌سرای فوری، عکاس فوری، سلبریتی فوری، ثروتمند فوری، مکانیک فوری، نقاش فوری، نویسنده فوری، معلم فوری، راننده فوری، دانشجوی فوری و ورزشکار فوری چندان دشوار نیست.

 امروزه افراد به‌سختی قبول می‌کنند که برای مثال اگر می‌خواهند یک عکاس حرفه‌ای شوند باید مدتها در نیمه‌های شب از خواب شیرینشان صرف‌نظر کنند و به انتظار طلوع خورشید بنشینند تا درنهایت عکسی حرفه‌ای از طلوع خورشید بگیرند، و یا به‌دشواری می‌پذیرند که ممکن است برای نوشتن یک رمان ده سال و شاید هم بیشتر زمان صرف کنند. 

گسترش لذت فوری، پیامدهای اجتماعی خاص خودش را نیز خواهد داشت.

 «سطحی شدن امور» یکی از آن‌هاست. شاید به همین دلیل است که این روزها مدام به دنبال آدم‌های اصیل، و نه فوری، می‌گردیم.

شاید به همین دلیل است که این روزها با شنیدن هرفردی که اسمی در کرده است، بلافاصله نام او را در اینترنت جستجو می‌کنیم تا بدانیم که جزو «فوری‌هاست» یا صبوری و رنج متحمل شده است.

سخن پایانی:

 برخی از اندیشمندان معتقدند که در مقابل لذت فوری، َملال فوری هم وجود دارد. در کنار لذت فوری، یکی از ویژگی‌های انسان امروز دل‌زدگی یا َملال فوری است.

انسان امروز زود از لذت‌هایش خسته می‌شود. زود به دنبال لذتی دیگر می‌دود، بله می‌دود! لذت و ملال فوری، توصیف زندگی انسان امروزی  است.

نوشته: فردین علیخواه – جامعه شناس