کنشگران خاموش |دکتر آب و هوا

۳۰ تیر ۱۳۹۱؛ هشت سال پیش در چنین روزی محمدحسین گنجی در تهران درگذشت. می‌گفت:

“همه به غلط فکر می‌کنند سازمان هواشناسی یعنی پیش‌بینی هوا ولی این سازمان وظایف مهمتری دارد”.

محمدحسین گنجی در سال ۱۲۹۱ در بیرجند زاده شد. پدرش کشاورز و مشاور فرماندار محل بود.

دبیرستان را در زادگاهش به پایان رساند و می‌خواست در تهران حقوق بخواند ولی چون باید فرانسه می‌دانست، تاریخ و جغرافی خواند.

خشکسالی و سیل گهگاه، او را از کودکی در بررسی دگرگونی‌های آب و هوا کنجکاو ساخته بود.

۲۱ ساله بود که به انگلیس رفت و پس از پنج سال با عنوان “کارشناس ممتاز جغرافیا” به ایران بازگشت و در دانشگاه نوبنیاد تهران با پُست دبیری به تدریس پرداخت:

“اولین کسی بودم که با تحصیلات عالی جغرافیا به ایران برگشتم و در سال دوم گشایش دانشگاه تهران به همراه دو نفر از همکارانم رشته جغرافیا را پایه‌گذاری کردیم. بعد از ما شش نسل جغرافی‌دان در ایران تربیت شده که من به نوعی احساس می‌کنم پدربزرگ این جریان باشم”.

۴۰ ساله بود که به ماساچوسِت آمریکا رفت و سه سال بعد با درجه دکتری در جغرافی به ایران بازگشت و استاد و سرپرست دانشکده این رشته شد:

“جغرافیا دانستن نام رودها و کوهها نیست بلکه آگاهی یافتن به زمین و انسان و رابطه‌های بین این دو پدیده است”.

کنگره جهانی اتحادیه جغرافیایی در سال ۲۰۰۰ میلادی او را به عنوان یکی از ۱۵ جغرافی‌دانان برجسته جهان شناخت. افزون بر این جایزه علمی سال ۲۰۰۱ سازمان هواشناسی جهانی به او اهدا شد:

«در سال ۱۳۳۵ اداره کل هواشناسی در درون تشکیلات وزارت راه به وجود آمد و من که پایان‌نامه دکترای خود را درباره آب و هوای ایران نوشته بودم به مدیریت این اداره برگزیده شدم … با تلاش پیگیر من قانون استقلال هواشناسی در اسفند ۱۳۳۷ از تصویب مجلس سنا گذشت. در مجلس سنا هفت هشت تن از سناتورها دانشگاهی بودند و در مجلس شورای ملی هم چند تن از شاگردانم حضور داشتند که مشکلات سازمان هواشناسی را درک و از من پشتیبانی میکردند».

محمدحسین گنجی پیش از انقلاب ۵۷ مدتی معاون پارلمانی وزارت راه و پس از انقلاب در دوران جنگ ایران و عراق، مشاور وزیر دفاع بود، با این حال در پایان عمر حقوق بازنشستگی نداشت و همچنان در دایرة المعارف اسلامی و دانشگاه بهشتی کار می‌کرد.

از بس که همگان او را مسئول پیش‌بینی‌های نادرست هواشناسی می‌دانستند، خودش هم به شوخی و برای همرنگی، شعر یار دبستانی‌اش صهبا را میخواند که:

«هواشناس عجیبی به شهر ما باشد

که کس به گفته او تکیه بر هوا نکند

هرآنچه گوید و خواهد، درست برعکس است

خدا کند که به جان شما دعا نکند».

محمدحسین گنجی در ۱۰۰ سالگی در تهران درگذشت.